نیما یوشیج

( قلعه ي سقريم )

یوش - آذر1313

بخش ابتدایی منظومه

مانده ام از حكايتِ شبِ بيم                                                                             بارك اله اَحسَنَ التّقويم.
چه به خوابي گران در افتادم                                                                      كاروان رفت و چشم بگشادم
داده ام نوبتي چنان از دست                                                                    كه نيارم به حالِ خود پيوست.
آن كه بُردش به ره گرانيِ خواب                                                                    دست با باد داد و پاي بر آب
خواب دوشم ز جاي بُرد چنان                                                            كه دل از جان گسست و از دلْ جان
از نگه، ديده ام نجست سراغ                                                                سَحَر آمد، به ياوه سوخت چراغ.
گرم بودم چو با نواي و سرود                                                                     رفت از من هر آنچه بود و نبود
دَمِ صبحم ز ديده خواب چو بُرد                                                                        دل پشيمانيِ فراوان خورد
گفت: خفتي به راه و صبح دميد                                                               گفتم: اينم نصيب بود و رسيد.
تا جهان نقشبندِ خانه يِ ماست                                                               كم كس آيد به كارداني راست
اي بسا كس كه او به خواب غنود                                                                 علفي خورد و آبي و فرسود
سودِ كس را بجان نخوانْد و بشد                                                         كِشته يِ خوردِ خويش ماند و بشد
كشته، لكن، چنين نشايد بود                                                                      كُشته از بهر خلق بايد بود.
كشته يِ اين خورش كسي ست كه او                                                     همچو حيوان به خويش دارد رو.
گفت: جز خود نديد هيچ كسي                                                          گفتم: او شد، چنانكه شد نفَسي.
گفت: از اويي جز اين چه مي زايد                                                                  گفتم: اما به او كه مي آيد.
سخن آرد به كار، رغبتِ تن                                                                         روي گردانَد آن زمان ز سخن
يا بر آن روي پيچ در پيچد                                                                             روي پيچي چنين بسر پيچد
ديده اش نه، كه راه بشناسد                                                                            پاي نه، تا ز راه نهْراسد
كم بديدم به چابك انديشي                                                                       كس بگيرد به راهِ خود پيشي
زآتش دوشم اوفتاده به دود                                                                 آنكه اين حرف گفت و رفت كه بود؟
با كدام آشنا ز راه رسيد؟                                                                           وز چه ناآشنا، برفت ز جوش
داشت هر حرف او خبر ز اميد                                                               قصّه مي گفت و گوشِ من نشنيد
هستي اي را نشان نديد و بشد                                                                      آمد از ناگه و رميد و بشد
مايه گر چند ز آفتاب مرا                                                                              تا سحَر برده بود خواب، مرا.
چون فلك نقشِ بيش و كم بگشاد                                                               هر كه را فذلكه به پيش نهاد.
از بد و نيك برگرفت حساب                                                                     خفتگان را گشود چشم ز خواب
دست در سايه هاي پيچاپيچ                                                                          بَر زدم وندر آن نديدم هيچ
گر چه خود بامداد بنمايد                                                                                 كه ز بيدار و خفته چه آيد
خفته اي بس كه همچو مرده بخفت                                                         چشم بيدار بس كه هيچ نگفت
ره بر آسوده ديدم از همه سوي                                                                باغبان خفته، آب رفته ز جوي.
چون نباشم ز كرده ناخرسند                                                                        اگر از دوش قصه ام پرسند؟
ما كه خفتيم دوش را نگران                                                                        چشم باشِ چه ايم از دگران؟
خفته آنگه به دعوي آبستن                                                                         دور مانديم از اين ز دانستن
گر چه شادان كه جمله يافته ايم                                                                   روي لكن ز جمله تافته ايم.
( تمثيل )
اين مثل، خوش به جاي زد پيري                                                                 مانده با من به خاطر از ديري
(پير ناگشته اي، نداني چيست                                                                  حرفِ پيرانه در جواني نيست
گر جوان را به راه، خواب بَرَد                                                                           پير را هر زمان، شتاب بَرَد
عقده زين نكته يِ معمّايي                                                                              نگشايي به روزِ برنايي.)
آنكه ما راست، لذّت است و الَم                                                             نيست در دايره جز اين دو به هم
در ترازويِ اين خيالِ دو در                                                                           نوبتي مي رود، وليك به سر.
نوبت، اي بس كه رفت و بازنگشت                                                          بي تكان، هيچ خط، دراز نگشت
چو در آن باز بيني آخرِ كار                                                                           با قراري كه بود، نيست قرار
بود اگر سنگي از تو بر سنگي                                                                 نيست در باز جاي، از آن رنگي
بي تو رنگي نكرده برجاي ايست                                                            وان عمارت كه كرده بودي نيست
نوبت مانده، نوبتِ شدن است                                                                 پير را كار، دست و پا زدن است
غرقه اي بس درون قلعه يِ آب                                                                   كه كند دست و پا ز بيمِ عذاب
چه عمارت كني كه ننهي باز؟                                                                    وگر اين مي كني، بدان پرداز
با سبكدستيِ جهان وجود                                                                نيست جز خواستن، نشانه يِ بود.
از چه خواهي ز خاكي و آبي                                                                        بجز آني كه هست، دريابي
خواستن كن كه جمله از بد و نيك                                                         خواستي چون تو، با تواَند شريك.
گر چه بسيار كس بجست و نيافت                                                        كس نه از جستجوي، روي بتافت.
آنكه او يافت، هم تواند كرد                                                                         ورنه بي يافتن، چه داند كرد؟
يافتن، دستمزدِ خواستن است                                                             كاهلي را حساب، كاستن است.
مانده تا كي به راه هاي دراز؟                                                                       ماندگي، راه بَر كه دارد باز؟
شاخ چون سر فرو دراندازد                                                                              زير پاي كسان، سراندازد
عهده شو عهد را به وقت، كه دهر                                                            شكند از تو، گر شكست به قهر
باشد آبي اگر، به جوي آور                                                                        ور بود سرخي اي به روي آور!
( اندر طلب سخن و چگونگي آن )
نيك بايد بكار سنجيدن                                                                             اندكي هم به خويشتن ديدن
اندرين پرده، زير و بالا كن                                                                          سخني نامدم، نه نو، نه كهن
از سرايت كه در جهان افتاد                                                                     چه رسيدم، نه اين، نه آن افتاد
گر خود آوازه، رنگ بود از من                                                                           همه آوازه، ننگ بود از من
از سخن رَستَم آنچنان كه ز بد                                                                  هيچكس را بدي چنين نرسد.
بارها دانه كشتكار فشاند                                                                      كشت من بين كه نادروده بماند.
گر چه بسيار هام بر سرِ شست                                                                نامه ام ناتمام ماند به دست.
شب و بيم از حراميان در كار                                                                     هم ز من بار ماند و هم رهوار
لعل در كان نهفت و زر در سنگ                                                                    بس كه در كارم اوفتاد درنگ
من كه در ره، چراغ راهِ خودم                                                                    چون فرو در شب سياهِ خودم؟
گنج در كنج و صد طلسم در آن                                                                     چه نشينم چو آفتاب بر آن؟
گر سخن را نشانِ جان باشد                                                               چون نه ما را ز جان نشان باشد؟
چون ز جان تن رميد و جان از تن                                                       جز سخن چيست مانده از تو و من؟
نقشبندِ جهان نماي وجود                                                                   نقش از اين خوش تَرَش بكار نبود
بس گشادند و باز پيوستند                                                                در سخن جمله بيش و كم بستند.
سخني با زبانِ جان پرورد                                                                              خوب تر از خزينه يِ زرِ زرد
زر، تنِ مانده در امان دارد                                                                               سخن اما تو را بجان دارد.
من كه از گنجِ غيبم اين مزد است                                                           چون بَرَد خاطرم از آن، دزد است
آنكه كالاي من ز من پوشد                                                                 دزد اگر نيست، در چه مي كوشد؟
دزد بنگر به خانه پاي به پيش                                                              كه هراس آيدش ز سايه يِ خويش
سايه يِ جان چو زو نه جز سخن است                                                     برگرائيدنش از آن چه فن است؟
دل نه از خود اگر گسيخته ام                                                                      زهر در جام، از چه ريخته ام؟
سخني دارم ار به دلبندي                                                                     ساز چون ندْهَمَش به خرسندي
پير ناگشته از جواني باز                                                                                 كار پيرانه به كه گيرد ساز
گر چه خامي بسي كز اين زايد                                                                  به كه خامي ز ما هم اين آيد.
تيزبينان به راه در باشند.                                                                                كه ز بيننده با خبر باشند
سخنِ رهزنان به راه گذار                                                                              باش ره را به ديده يِ بيدار
برگرفتند چون حسابْ همه                                             آشكارا كنند خوابْ همه.
......


مطالب مرتبط